Bazylika św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grybowie

---

Historia

Stary kościół

W historii Grybowa szczególne miejsce zajmuje pierwszy kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, który został zbudowany z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Z dokumentu lokacyjnego miasta datowanego na 15 maja 1340 roku wynika, że obiekt ten był konstrukcją gotycką, charakteryzującą się orientowanym, jednonawowym i trójprzęsłowym układem. Posiadał prezbiterium zamknięte trójbocznie oraz wysoką wieżę przylegającą do nawy od strony zachodniej, zbudowaną z kamienia rzecznego i cegły. Budowlę wieńczyło sklepienie krzyżowo-żebrowe, okna były wąskie i ostrołukowe, a wnętrze zdobiły gotyckie ołtarze oraz malowidła.

Król Kazimierz Wielki miał szczególne nabożeństwo do św. Katarzyny, patronki średniowiecznych uniwersytetów. Wizytacja z 1607 roku potwierdza, że kościół parafialny, murowany i o zabytkowym charakterze, miał pięć ołtarzy. W tym główny ołtarz wykonany z kamienia ciosanego, poświęcony św. Katarzynie i św. Mikołajowi, zawierał potrójnie rozkładany tryptyk. Obrazy przedstawiały Wniebowzięcie Matki Bożej oraz świętych, a na ruchomych skrzydłach można było zobaczyć św. Jadwigę, Elżbietę, Barbarę i Małgorzatę. Kolejny układ tryptyku związany był z okresem wielkiego postu, ukazując Zwiastowanie, Narodzenie i Mękę Pańską. Dodatkowa wizytacja w 1618 roku potwierdziła istnienie pięciu ołtarzy, a Grybów w tym okresie miał także trzy inne kościoły: św. Bernardyna, św. Annę i św. Krzyża.

W 1662 roku miała miejsce katastrofalna pożar, w wyniku którego kościół parafialny uległ znacznej destrukcji. Z pierwotnego wyposażenia ocalała jedynie figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Tymczasowe nabożeństwa odbywały się w kościółku św. Bernardyna, a społeczność grybowska aktywnie uczestniczyła w jego odbudowie. Nowa konstrukcja została poświęcona 10 maja 1705 roku przez biskupa sufragana krakowskiego Kazimierza Łubieńskiego. Wówczas też rozszerzono patrocinium kościoła o św. Mikołaja. Wydaje się, że pierwotnie patronat nie ograniczał się jedynie do św. Katarzyny, bowiem wcześniejsze wizytacje także wskazywały obecność obrazu tego świętego w głównym ołtarzu.

Wizytacja z 1728 roku donosiła o bogatym skarbcu, zwracając uwagę na szczególny kult obrazu Matki Bożej Różańcowej, co podkreślały srebrne sukienki, korony oraz liczne wota. W następnych latach, w 1766 roku, wizytacja biskupa Kajetana Sołtyka potwierdziła istnienie pięciu ołtarzy, które przyciągały uwagę wizerunkami Jezusa Ukrzyżowanego oraz świętych, a także postytuowane obrazy znanych świętych, takich jak św. Jadwiga czy św. Stanisław. Wizytator zalecił również odbudowę innych kościołów zniszczonych w okolicy.

Nowy kościół

Kościół parafialny poświęcony św. Katarzynie i św. Mikołajowi przetrwał aż do końca XIX wieku. Wówczas jednak okazało się, że konstrukcja stała się niewystarczająca, a wynikające z użytego kamienia rzeczonego zawilgocenie stawało się problematyczne. Wiosną 1908 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, a tymczasowo w roli kościoła parafialnego funkcjonował kościół św. Bernardyna.

W 1909 roku położono fundamenty, a rok później uroczyście poświęcono kamień węgielny. Prace budowlane nadzorował Roman Olszewski, realizując projekt warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego, a następnie prace przy wykończeniu kościoła prowadził Zdzisław Mączeński, ówczesny Prorektor Politechniki Warszawskiej. Nowy obiekt w stylu neogotyckim został wzniesiony z cegły i kamienia.

25 listopada 1913 roku biskup tarnowski Ignacy Maciejowski dokonał tymczasowej konsekracji jeszcze nieukończonego obiektu. Wybuch I wojny światowej spowodował przerwy w budowie, której wznowienie nastąpiło dopiero w listopadzie 1918 roku. W tym czasie ukończono również szczyt wieży i pokryto dach miedzianą blachą. Warto zauważyć, że ofiary parafian również przyczyniły się do wystroju wnętrza. Na wieży zamontowano krzyż, a w hełmie wieży zamurowano pergamin z tekstem, który świadczył o zaangażowaniu społeczności w ten projekt.

Dzień 18 czerwca 1921 roku był znaczący dla miasta, gdyż podczas wizytacji biskup tarnowski Leon Wałęga dokonał konsekracji kościoła, nadając mu pierwotny tytuł: św. Katarzyny Aleksandryjskiej, panny i męczennicy. W 1931 roku zainstalowano na wieży zegar trzystronny, co dodatkowo podkreśliło znaczenie kościoła w społeczności lokalnej. Jednak nowo wybudowany kościół doznał poważnych uszkodzeń podczas II wojny światowej, a prace remontowe po zakończeniu konfliktu trwały aż do 1947 roku.

Architektura i opis

Bazylika w Grybowie jest neogotyckim kościołem parafialnym, który zachwyca swoją architekturą. Obiekt ten charakteryzuje się trzynawową, halową strukturą z transeptem oraz wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Z obu stron znajdują się przybudówki: na południu ulokowano zakrystię z przedsionkiem, z kolei na północy kaplicę, a od frontu wyrasta wysoka, kwadratowa wieża, która jest wtopiona w główny korpus budowli.

Wnętrze bazyliki przyciąga wzrok dzięki masywnym kolumnom o uproszczonych kapitelach, które dzielą nawy. Na tych kolumnach umieszczono późnorokokowe rzeźby dwunastu apostołów, każdy z odpowiednimi atrybutami. Prezbiterium wyróżnia się pięcioma witrażami figuralnymi, na których uwieczniono św. Katarzynę oraz świętych związanych z Polską. Dodatkowo, na lewej stronie kościoła, w prezbiterium, umieszczono pięć barokowych figur z XVIII wieku, które wraz tworzą kompozycję związaną z Przemienieniem Pańskim.

Kościół jest orientowany i zaprojektowany na planie krzyża łacińskiego. Budynek składa się z halowego, trójnawowego układu oraz pięciu przęseł: transeptu oraz prezbiterium zamkniętego wielobocznie. Z zachodniej strony przylega do niego wysoka kwadratowa wieża, która w przyziemiu mieści kruchtę, a na piętrze chór muzyczny. W części wschodniej znajdują się zakrystia i przedsionek po stronie południowej, oraz kaplica Zwiastowania po stronie północnej.

W nawie głównej znajdują się kolumny, które dźwigają późnorokokowe drewniane rzeźby apostołów. Prezbiterium jest miejscem, w którym można podziwiać Kolegium Apostołów przedstawionych na dwunastu rokokowych obrazach z II połowy XVIII wieku. Na północnej ścianie prezbiterium znajduje się scena Przemienienia Pańskiego, składająca się z pięciu barokowych figur z XVIII wieku. Witraże w prezbiterium ukazują postacie św. Katarzyny oraz polskich świętych. Całość dopełnia wolnostojący kamienny ołtarz główny, który przedstawia Chrystusa na krzyżu, umieszczonego na tle płaskorzeźbionej panoramy Jerozolimy.

Wnętrze i wyposażenie

Wnętrze bazyliki św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grybowie oferuje bogate zasoby artystyczne, które przyciągają uwagę wiernych oraz zwiedzających. W nawie północnej dostrzec można ołtarz przedstawiający Matkę Bożą Przedziwną obok obrazów św. Antoniego, św. Franciszka i św. Maksymiliana. Równolegle w nawie południowej znajduje się ołtarz wieczystej adoracji z 1970 roku, na którym widnieje wizerunek Serca Jezusowego namalowany na desce lipowej. Obok niego zlokalizowane są obrazy św. Józefa, św. Bernardyna oraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Na ścianach tej świątyni można podziwiać wiele innych dzieł sztuki, takich jak obrazy Ostatniej Wieczerzy, przedstawienia św. Franciszka, św. Stanisława Kostki, św. Mikołaja, św. Katarzyny oraz Jezusa Miłosiernego. Wewnątrz znajdują się także stacje Drogi Krzyżowej, które pochodzą z drugiej połowy XIX wieku.

Ołtarze

Główny ołtarz jest wolnostojący i wykonany z kamienia, na którym można zobaczyć postać Chrystusa na krzyżu, umiejscowioną na tle panoramy Jerozolimy. Dodatkowo znajdują się tutaj ołtarze boczne:

• ołtarz Matki Bożej Przedziwnej,
• ołtarz Serca Jezusowego (Wieczystej Adoracji),
• ołtarz Zwiastowania, który prezentuje dwie sceny: z prawej Pokłon Trzech Króli, a z lewej 12-letniego Jezusa nauczającego w świątyni,
• ołtarz Matki Bolesnej z przedstawieniem „Furtki”.

Witraże

Witraże w bazylice odgrywają kluczową rolę w nadawaniu charakteru wnętrzu. Światło przechodzi przez liczne barwne witraże, w tym witraż św. Katarzyny, Chrystusa Króla, Matki Bożej Ostrobramskiej oraz Matki Bożej Częstochowskiej, co sprawia, że atmosfera jest wyjątkowo duchowa.

Organy

Dotychczas w here bazyliki znajdował się 21-głosowy instrument, stworzony przez firmę Włodzimierza Truszczyńskiego w 1980 roku. Jako że były zbyt małe w porównaniu do rozmiarów kościoła, podczas remontów w latach 2006–2012 postanowiono zbudować nowy instrument. Z początkiem 2015 roku stary instrument został zdemontowany, a po remoncie zyskał nowe życie w kościele św. Michała Archanioła w Ropie. Nowe organy zostały poświęcone 16 sierpnia 2015 roku przez bp. Andrzeja Jeża.

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Pryncypał 16′	1. Pryncypał 8′	1. Flet Kryty 16′	1. Pryncypał 16′
2. Pryncypał 8′	2. Salicional 8′	2. Montre 8′	2. Subbas 16′
3. Flet harm. 8′	3. Gedackt 8′	3. Doppelflet 8′	3. Quintbas 10 2/3′
4. Gamba 8′	4. Quintade 8′	4. Gamba 8′	4. Oktawbas 8′
5. Gedackt 8′	5. Prestant 4′	5. Voix celeste 8′	5. Fletbas 8′
6. Octave 4′	6. Rohrflet 4′	6. Flute trav. 4′	6. Chorałbas 4′
7. Flet Otwarty 4′	7. Sesuialtera 2x	7. Viola 4′	7. Puzon 16′
8. Superoktave 2′	8. Octave 2′	8. Nasard 2 2/3′	_
9. Mixtur IV 2′	9. Scharf 4x 1 1/3′	9. Quarte de Nasard 2′	_
10. Cornet V	10. Cromorne 8′	10. Tierce 1 3/5′	_
11. Trompet 8′	_	11. Fourniture IV 2′	_
_	_	12. Trompete harm. 8′	_
_	_	13. Hautbois 8′	_
_	_	14. Clairon harm. 4′	_

Dzwony

W wieży kościoła umiejscowiono dzwony, które przeniesiono ze starego obiektu. W trakcie I wojny światowej dzwony te zostały zarekwirowane do celów militarnych. W 1924 roku w Odlewni Dzwonów Karola Schwabe zakupiono pięć dzwonów o różnych wagach: 2500 kg, 1200 kg, 581 kg, 200 kg oraz 60 kg. Konsekracji dzwonów dokonał bp Leon Wałęga 25 listopada 1924 roku.

Dzwony przetrwały niemalże całą II wojnę światową, natomiast wieża i dwa dzwony ucierpiały podczas wyzwalania Grybowa w 1945 roku. Po wojnie, podczas odbudowy kościoła, doszło do pożaru, który zniszczył dach, a trzeci dzwon popękał. W kościele pozostały jedynie dwa małe dzwony: na sygnaturce oraz przy kaplicy Męki Pańskiej.

W 1966 roku, dzięki staraniom proboszcza ks. Adama Kazimierczyka, podjęto decyzję o odlewaniu nowych, trzech mniejszych dzwonów. Odlewnia dzwonów Jana Felczyńskiego z Przemyśla wykonała dzwony o wagach: 1200 kg, 580 kg oraz 350 kg. Nadano im odpowiednie imiona: „Katarzyna” (od patronki kościoła), „Bernardyn” (od patrona poprzedniego kościoła) oraz „Karol” (prawdopodobnie na cześć fundatora bp. Karola Pękali). W 2015 roku dzwony zostały wzbogacone o nowe serca i mechanizmy napędowe.

Później, w 2018 roku, zakupiono dodatkowe trzy dzwony, które zostały poświęcone 28 stycznia przez bp Leszka Leszkiewicza. Dzwony te przyjęły imiona: „Matka Boża Przedziwna” (800 kg), „Jan Paweł II” (250 kg) oraz „Ryszard” (150 kg).

Otoczenie

Na zewnątrz świątyni można dostrzec imponującą kaplicę Męki Pańskiej, którą zbudowano w stylu klasycystycznym. Fundatorami tej pięknej budowli była rodzina Stadnickich pochodząca z Białej Niżnej, a jej konstrukcja miała miejsce w 1862 roku. Kaplica pierwotnie pełniła funkcję mauzoleum grobowego, w jej wnętrzu znajdują się cztery barokowe rzeźby świętych pochodzące z XVIII wieku, a także statuę Matki Bożej Bolesnej oraz posąg Chrystusa Frasobliwego.

W bliskim sąsiedztwie kaplicy znajduje się kamienna dzwonnica, której projekt powstał w 1917 roku dzięki pracy Józefa Olecha z Tarnowa.

Obok kościoła zlokalizowane są dwie plebanie oraz budynek wikarówki. Stara plebania, zbudowana z modrzewia w 1699 roku, obecnie służy jako Muzeum Parafialne. Z kolei nowa plebania, która powstała w latach 1982-1985, jest aktualnie zamieszkiwana przez kapłanów pełniących posługę w parafii. W ostatnich latach, mianowicie między 2008 a 2009 rokiem, nastąpiła rozbudowa tej części plebanii, co stworzyło centrum duszpastersko-zakonne, które współpracuje z wcześniejszym budynkiem.

Warto zobaczyć

Podczas wizyty w Grybowie niewątpliwie warto zwrócić uwagę na Muzeum Parafialne, które oferuje ciekawą kolekcję przedmiotów związanych z lokalną kulturą i historią. Warto również zapoznać się z informacjami na temat Parafii św. Katarzyny w Grybowie, której działalność ma duże znaczenie dla społeczności lokalnej.

---

Oceń: Bazylika św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grybowie

---